Бор - ең жұмсақ әктас жынысы. Таңқаларлығы, мектеп оқушылары тақтаға жазу үшін пайдаланған бор үңгірдегі суреттерден бері іс жүзінде өзгеріссіз қалды. Әрине, қазіргі заманғы бордың сапасы жоғары сапаға жету үшін күрделі болды, бірақ оның функциялары өзгеріссіз қалды.
Бор неден тұрады
Бордың негізгі компоненті кальций карбонаты (CaCO3), әктас формаларының бірі. Әктас шөгінділері кокколиттерден, ыдыраған планктон қаңқаларынан пайда болған ұсақ тақта тәрізді тақталардан түзілген. Пастелді қарындаштарды өндіру үшін кальций сульфаты (CaSO4) негізге алынады, ол мұхит суының тұздарынан түзілетін буландырғыш минералы гипстен алынады.
Бор және сусыздандырылған гипс ұқсас қасиеттерге ие. Пастелді қарындаштарда құрамдас бөліктерді байланыстыратын және түс тұрақтылығын беретін саз және майлар бар. Бұл композицияның арқасында қарындаштар барқыт тәрізді құрылымға ие, беткі қабатта тегіс сырғып, құлап қалмайды. Өндірісте қоспаларды тазартуға ерекше көңіл бөлінгенімен, олардың кейбіреулері әлі де сақталады. Олардың негізгілері - кремний, алюминий, темір, фосфор және күкірт. Марганец, мыс, титан, натрий оксиді, калий оксиді, фтор, мышьяк және стронций аз мөлшерде болады.
Бор өндірісі
Бор өндіру үшін әктас карьері әзірленуде; әдетте ашық көзді дамыту. Содан кейін әктас ұсақталып, сумен бірге ұнтақтағышта ұнтақталады (ішіне су шашылатын айналмалы болат барабан). Бұл кезеңде әктастан қоспалар жуылады, ал таза ұнтақ қалады.
Гипсті өндіру әктаспен бірдей. Айырмашылығы - кальций сульфатын алу үшін гипсті сусыздандыру қажет. Бұл гипс 116-121 градус Цельсий температурасына дейін қыздырылған арнайы камерада жүреді. Қайнау оның массасының 12-ден 15 пайызына дейін буланады. Содан кейін гипс 204 градусқа дейін қызады және осы түрінде оны камерадан шығарады. Содан кейін масса дірілдейтін экранға орналастырылады, онда ірі бөлшектер електен өткізіледі. Содан кейін ұнтақ қайтадан жуылады, кептіріледі, пакетке салынып, бор шығаратын зауытқа жіберіледі.
Қарындаш фабрикасында бор немесе кальций сульфаты қайтадан ұнтақталады. Мектеп қарындаштарын өндіру үшін суды массаға қосып, саздың консистенциясына дейін жеткізеді. Содан кейін масса штампталып, ұзындығы шамамен 60 см барларға кесіледі, олар әрқайсысы бес дана болатын арнайы қалыпқа салынады. Бұл форма пешке жіберіледі, онда массасы төрт күн бойы 85 градус Цельсий температурасында ұсталады. Содан кейін қатайтылған қарындаштар ұзындығы 80 мм барларға кесіледі. Қарындаштарды өндіру үшін пигменттер негізбен құрғақ түрде араластырылады, содан кейін ғана су құйып, жоғарыда сипатталған өндірістік цикл басталады.
