Тарихтағы Байкал көлі туралы алғашқы ескерту біздің эрамызға дейінгі 110 жылдан басталады. Қытайлар ұрпақтарына жазбаша құжаттарында «Солтүстік көл», Бейхай көлі туралы мәлімет қалдырды. Біздің дәуіріміздің басында Байкал маңында ежелден өмір сүрген Курумчин мәдениеті өркендеді. X-XVI ғасырларда Құрықан, хори, тунгус тайпалары ауыстырылды. XVII-VIII ғасырларда. көлдің айналасын бурят тайпалары мекендейді. Орыс казактары 17 ғасырда Байкалға жетті.
Казактар пионерлері
Буряттар туралы алғашқы мәліметтер 1609 жылдан басталады. Бұл XVII ғасырдың басында бұл аймақ белсенді дамыды. Томск қаласының негізі 1604 жылдан басталады, Енисей түрмесінің құрылысы - 1619 ж., Красноярск түрмесі - 1628 ж. Ізашарлар Верхняя Тунгуска, Ангара, Лена бойымен алға жылжыды. 1640-1641 жылдары Лена өзенінің салаларын сипаттайтын «Сурет кескіндемесінде» Байкал туралы айтылды. Буряттарға сілтеме жасай отырып: «… бауырластар Байкал деп атайды» деп көрсетілген. 1640 жылдың жазында казактар Байкал бойымен жүзіп өткендігі, көлдің өзі, жағалаудың бір бөлігі және Ольхон аралы сипатталғандығы көрсетілген. Жартылай сипатталған жануарлар, жағалау тұрғындары, олардың өмір салты.
Кейбір зерттеушілер 1631 жылы Игирма өзені маңында қыстақ құрған 30 казак отрядымен Ангара өзеніне көтерілген бастық Иван Галкинді еске түсіреді. Алайда, тарихшылардың көпшілігі Байкалға шығуды Курбат Ивановтың есімімен байланыстырады. 1643 жылы оның отряды Приморский жотасынан өтіп, Сарма өзені бойымен, Косая даласы арқылы Ольхан аралына қарама-қарсы жерде Байкалға жетті.
Курбат Иванов Якутск түрмесінде губернатор Петр Головинге көлдің айналасындағы бай жерлер туралы хабарлама құрастырды. Бурят тілінен енген «Байгал» атауы орыс тіліне ыңғайлы «Байкал» болып өзгертілді. Көлдің алғашқы сызбасын жасаған, Байкал көлінде кездесетін балықтар туралы, оның жағасындағы терісі бағалы аңдардың түрлері туралы мәліметтер жинаған Иванов болатын.
Алынған ақпаратты басшылыққа ала отырып, үкімет 1644 жылы Василий Колесниковтың басшылығымен казактарды көлге жіберді. Бұл жасақ Енисейскіден күміс кендерінің кен орындарын іздеп қайтып келе жатқан. Василий Колесников көлдің екінші картасын ұсынды. Иван Похабов 1647 жылы Моңғолияға бара жатып, оңтүстік Байкал арқылы мұзды кесіп өтті. Баргузинский және Усть-Баргузинский қамалдары салынды.
Байкалдың оңтүстік бөлігінің сипаттамасы боярдың ұлы Петр Бекетовтің 1653 жылы жазған және Енисей губернаторы Афанасий Пушковтың атына жазылған ресми хатында келтірілген. Петр Бекетов Енисейскіден Братск түрмесіне дейінгі аралықты, Прорваның сағасы арқылы, Байкал бойымен Селенгаға дейінгі аралықты жүріп өтіп, Селенга мен Хилка өзендерінің бойымен жүзді.
Байкалдың ашылуы мен зерттелуіне қатысты қызықты фактілер
Патша ясасы Енисей түрмесіне бара жатқан «Есімнің кескіндемесінде» Байкал теңіз деп аталады.
Байкалдың алғашқы әдеби сипаттамасын 1665 жылы жер аударуға бара жатқанда Байкалға сапар шеккен «Архивирий Аввакумның өмірі» кітабында архиерей Аввакум берген. Көне сенуші кітапта көлдің табиғатын түрлі-түсті етіп суреттеген.
1667 жылы «Сібір жерінің сызбасында» Тобольск губернаторы Перт Иванович Годуновтың жарлығымен құрастырылған Байкал көлінің толық бейнесі келтірілген.
І Петр Сібірді зерттеуге Байкалға жіберген алғашқы ғалым Д. Г. Мессершмидт болды.
Алғашқы инструментальды түсірілім мен Байкалдың егжей-тегжейлі он версттік картасын штурман Алексей Пушкарев құрастырды.
Байкал аймағының табиғаты мен фаунасын 1732-1748 жылдары академиктер И. Г. Гмелин, 1771-1773 жылдары академик П. С. Паллас, академик И. Г. Георги зерттеді.
