Әдеби шығармаларда кейіпкерлер жиі кездеседі, оларға автор өзінің сипатына дәл сәйкес келетін фамилияларды береді. Бұл батырдың қосымша сипаттамасының бір түрі, қысқа әрі сыйымды.. Шынайы өмірде мұндай атаулар жиі кездеспесе де кездеседі.
Әдеби қабылдау
Автор өз кейіпкерін әдеби техника деп аталатын белгілі бір техникалық құралдарды қолдана отырып жасайды. Осындай техниканың бірі - сөйлейтін фамилия. Ол автор өзінің кейіпкерін оқырман белгілі бір сөзбен байланыстырған ассоциациялардың көмегімен сипаттайтындығынан тұрады. Бұл жағдайда тіпті кең таралған тегі сөйлеуші бола алады, егер ол кейіпкерді дәл сипаттайтын болса. Бұған мысал ретінде Молчалинді пьесада А. С. Грибоедов «Виттен қайғы». Ол бәрімен келіседі, ешқашан артық сөз айтпайды және бос Фамусовқа мүлдем қарама-қарсы. Айтпақшы, Фамусов сонымен бірге сөйлейтін фамилия, өйткені ол латынның «даңқ», «даңқ» деген сөзінен шыққан.
Сөйлеу шеберлері
Осы қиын техниканы шебер меңгерген теңдесі жоқ шебер Н. В. Гоголь. Жақсылықты үнемдеп жатқан Коробочканы еске түсіру жеткілікті, дөрекі Собакевич немесе Манилов, ол үнемі жүзеге аспайтын нәрсені армандайды. Бірақ олар өз кейіпкерлерін Гогольге дейін дәл осылай сипаттаған. Мысалы, Д. В. пьесадағы кейіпкерлердің есімдері. Фонвизина «Минор» - Простаковтар, Скотинин, Правдин. Шын мәнінде, бұл кейіпкерлер, оқырман немесе көрермен туралы көп нәрсе айтудың қажеті жоқ, сондықтан олар туралы бәрі түсінікті.
Аударманың нәзіктіктері
Сөйлейтін фамилиялар тек орыс тілінде ғана емес, шетелдік әдебиеттерде де кездеседі. Бұл аудармада әрдайым жеткізу оңай емес кең таралған әдіс. Аудармашыдан тек мағынасын жеткізіп қана қоймай, төл тілдің дыбысына еліктеу талап етіледі. Нейтралды бояуды сақтай отырып аударманың жақсы мысалы - діни қызметкер Четкинс Эвелин Воның «Құлдырау және ыдырау» кітабынан алынған. Бірақ аудармашылар Дж. Д. Р. Толкиен ағылшын тіліндегі Baggins фамилиясына балама ойлап таба алмады - кейбір нұсқаларында ол Baggins немесе Sumnix деп аударылады және бұл негізінен дұрыс. Бірақ «Бэггинс» сөзі сонымен қатар «белгілі бір уақытта шай ішу әдет-ғұрпын» білдіреді, бұл кейіпкерді сипаттау үшін өте маңызды. Шетелдік сөйлейтін фамилияның барабар орысша нұсқасын ойлап табу мүмкін болмаған жағдайларда, әдетте ескертпе беріледі.
Қарапайым өмірде
Кейде «сөйлейтін тегі» термині күнделікті өмірде қолданылады. Әрине, бұл жағдайда әдеби құрылғы туралы айтудың мағынасы жоқ, өйткені адам мұндай фамилияны мұрагерлік арқылы жиі алады. Егер ол өзі тегі туралы ойлап тапса, онда бұл бүркеншік ат деп аталады. Бірақ ата-анасынан қалған тегі оны киген адамды өте дәл сипаттай алады. Бұл жағдайда оны шешен деп атауға болады.
